Hoe krijgen we het samen voor elkaar om beschikbare budgetten te laten besteden voor datgene waarvoor ze bedoeld zijn. We hebben een regering bestaande uit een premier en een aantal ministers die allemaal een ministerie achter zich hebben dat moet uitvoeren wat in de ministerraad besloten is en daarna indien relevant goedgekeurd door de volksvertegenwoordiging. Ja, het lijkt allemaal wel simpel en doorzichtig, maar dat is het niet.                                                                                                                                       Laat ik nu eens twee grote ‘strijkstok gevoelige’ terreinen bij de kop nemen: het onderwijs en de zorg.

In het onderwijs hebben we jarenlang schaalvergroting zien plaatsvinden. De oude Rijks HBS die ik op mijn negentiende met het diploma 5-jarige HBS-B verliet en waar we met iets meer dan twintig klaslokalen en een gymzaal, die ook voor de schoolfeesten werd gebruikt, heel goed onderwijs kregen, die school bestaat niet meer. Hij is vervangen door heel grote scholen met vaak een paar duizend leerlingen in diverse stromingen.

Heeft die school nog een directeur, waar je naar toe diende te gaan als je weer eens de klas was uitgestuurd? Och, die directeur of rector is er nog wel, maar hij wordt tegenwoordig geassisteerd door een aantal managers die boven de vakgroepen staan en daaraan leiding geven. Zijn dat dan onderwijsmensen, die managers?                                   Dat kan, maar het hoeft niet. Een leraar kan manager worden. Je ziet hem dan nooit meer voor de klas, maar het kan ook gerust iemand met een heel andere opleiding zijn die bijvoorbeeld helemaal geen verstand van onderwijs heeft, zo’n… ja, hoe moet ik dat nou zeggen… ja zo’n regelneef die met een iets beter salaris dan een leraar naar huis gaat, maar waarvan het onderwijs eigenlijk geen voordeel heeft. De lessen worden er niet beter door. Eigenlijk is zijn verschijnen veroorzaakt door de schaalvergroting.

De oorspronkelijke bedoeling van de schaalvergroting was dat door grotere instituten er minder kleine scholen zouden zijn en dat één schoolgebouw voor vierduizend leerlingen goedkoper moest zijn dan acht schoolgebouwen voor elk vijfhonderd leerlingen.                 Achteloos werd echter vergeten dat die acht kleinere schoolgebouwen er al waren en doorgaans redelijk goed voldeden, terwijl dat enorme nieuwe schoolgebouw door grote bouwondernemers moest worden gebouwd en dat prijzen in de bouw nog wel eens ondoorzichtig willen zijn. Bovendien lijkt het geaccepteerd gebruik dat afgesproken prijzen altijd ruimschoots worden overschreden.

De oude, kleinere scholen hadden geen managers nodig. Directeur en leraren konden de hele boel, samen met een uitstekende conciërge prima redden. Die laatste hield namelijk altijd alles en iedereen in de gaten en als leerling paste je wel op dat de conciërge je niet bij je kladden pakte.

Ik beweer: De gestegen kosten in het onderwijs zijn grotendeels veroorzaakt door schaalvergroting, nieuwbouw en managers. Leerlingen hebben er allemaal niets aan, integendeel. Er is zoveel geld weggelopen in bovenbeschreven misvattingen dat er onvoldoende voor het onderwijs zelf overblijft. Te weinig ook om leerkrachten zodanig te betalen dat het vak van leraar voor jonge mensen weer aantrekkelijk wordt. Onze eeuwig wantrouwige overheid maakt het zelfs nog veel erger. De mensen in het onderwijs worden doodgegooid met allerlei formulieren die voortdurend moeten worden ingevuld en waarvan niemand ooit nut of resultaat te zien krijgt.                                                                               Laten we deze hele bemoeienis van de overheid met het onderwijs samenvatten met één woord: gepruts!

In de zorg gebeurt eigenlijk precies het zelfde: Nieuwbouw, schaalvergroting en zwermen managers. Doen die managers dat iets nuttigs? Ze moeten ervoor zorgen dat de coördinatie in de mega-ondernemingen die ziekenhuizen tegenwoordig zijn in tact blijft. Ook hier kost nieuwbouw ongelooflijk veel geld en worden kleinere, bestaande en nog goed functionerende ziekenhuizen zonder werkelijke noodzaak verlaten: kapitaalvernietiging!

Als we de berichtgeving volgen met betrekking tot medische missers in die grote patiënten fabrieken, waar alles volkomen onpersoonlijk is geworden, rijzen je de haren te berge. Veel gedoe met ziekenhuisinfecties met onder meer de beruchte MRSA bacterie.             Ook hier is er duidelijk minder tijd en geld voor de werkelijke zorg, omdat de bouwwereld en de managers samen het gigantische gat vormen waardoor het geld weg loopt dat helemaal niet kan worden gemist bij de werkelijke zorg voor de patiënten.

Wat doet zo’n manager dan precies? Nou vast een heleboel, voornamelijk praten natuurlijk. Ik kan het echter toch niet laten om een praktijkvoorbeeld te geven:                     Een goede vriend van mij, nu gepensioneerd, was internist en als zodanig gespecialiseerd in diabetes zorg. Ooit had hij een samenwerkingsverband helpen organiseren, de diabetes poli. Diabetespatiënten hebben verschillende specialisten nodig, voor de ziekte als geheel, voor de ogen, voor de voeten, enz. De diabetes poli regelde het zo dat alles op een en de zelfde dag kon gebeuren, zodat toch al zwaar belaste patiënten niet keer op keer voor al die consulten behoefden terug komen. Die poli zat in een aardige oude villa en draaide in economische zin uitstekend. Overheid zorgde er echter voor dat het goed lopende onderdeel opgenomen werd in een verlies lijdend ziekenhuis in Utrecht. Daar trof ik mijn vriend op een keer in een ietwat mismoedige stemming.

Nu moet je weten dat diabetespatiënten vaak jaar in jaar uit bij die zelfde internist komen. Er is een gemoedelijke – min of meer huiselijke sfeer. Zo droeg mij vriend nooit een witte jas, omdat alleen die jas al afstand schept en dat kan misschien in sommige gevallen nuttig zijn, maar niet tussen de arts en de tevreden en goed ingeregelde diabetespatiënten die hem al jaren kennen en doorgaans bij de voornaam aanspreken.

Daar kwam op een dag de manager binnen. Niet een man met een medische achtergrond of opleiding trouwens. Hij eiste dat mijn vriend voortaan een witte jas droeg met de knoopjes dicht. Er werden in die spreekkamer nooit medische handelingen verricht, maar uitsluitend gesprekken gevoerd. Voor de medische handelingen was daar het laboratorium en de diabetesverpleegkundige die natuurlijk wel witte jassen droegen.

Met dat soort onzinnige dwingelandij verdiende deze manager een vorstelijk salaris, welk bedrag dan natuurlijk weer in mindering kwam op het voor echte zorg beschikbare budget.

Wat wil ik nu eigenlijk zeggen met deze twee uiteenzettingen? Dit: het onderwijs en de zorg – en naar ik vrees nog veel meer terreinen in de samenleving – worden misbruikt door geldverdieners, kostenposten die er alleen maar zijn om zichzelf in stand te houden ten koste van de organisaties die hen in goed – maar helaas misplaatst vertrouwen hebben ingehuurd.

Wij zijn langzamerhand overgeleverd aan parasieten die er op slimme wijze voor zorgen dat de bronnen die ze leegzuigen net niet helemaal overlijden. Uit zelfbehoud natuurlijk. Wat dacht je!